आई

आई असते घराचे जागतेपण
तिच्या वावरण्याचे नसते दडपण
शांतपणे देते ती सर्वांना मनोबळ
तिलाच सांगु शकतो आपण मनातील खळबळ

ती असते समईतील वात
मनोभावे रमते ती प्रपंचात
तिचे असणे धरले जाते नेहमी गृहीत
पण नसणे मात्र जाणवते मनाला सदोदित

स्त्री

स्त्री म्हणजे घराचे घरपण ही व्याख्या फार जुनी झाली. नुसत घरपण जपण हेच तिच कर्तव्य किंवा कर्तुत्व राहील नसून तिच्या कार्याची व्याप्ती वाढली आहे. पूर्वी तिच संपूर्ण जीवन नात्यांच्या बंधनात बांधलेल होत. जन्मत: ती मुलगी नंतर बहिण, पत्नी व नंतर मुलांची माता. या प्रत्येक नात्यात तिला अनेक बंधन आहेत पण तरीही ती सर्व बंधन स्वीकारुनही आजची स्त्री आपल्या हुशारीने, बुद्धीने व कार्याने आपले स्वतंत्र सन्माननीय स्थान जगात मिलावून दाखविते. स्त्री म्हणजे अनाकलनीय न उलगड्णार कोड आहे. ती भोळीभाबडी आहे तशीच चतूरही आहे. ती दवासारखी टवटवित हवेसारखी तरल आहे ती मनाने खंबीर आहे. तिच्यामुळेच घराच घरपण टिकतच पण त्याच बरोबार समाज टिकुन राहण्यास आवश्यक असलेले ऋणानुबंध ही तिच्याचमुळे द्रूढ होतात. एका नव्या जीवाला जन्म देण्याची क्षमता देवाने फक्त तिलाच बहाल केली आहे. ह्या नैसर्गिक देणगीने स्त्री ही जगातील सजीवात सर्वोच्च स्थानावर आहे म्हणूनच ती पूजनीय आहे. ती एका जिवालानूसता जन्म देत नाही तर त्याच पालनपोषण करून त्या जीवाला जगात माणुस म्हणुन जगण्यासाठी सक्षम करण्याचे मोठे कार्य ती सहजतेने करते स्त्रीच कार्यक्षेत्र आता विस्तारल आहे. मुलांच संगोपन, कुटुंबातील नातेसंबध जपणं वृध्दांची आजारी व्यक्तींची सेवा करणं,गरज असेल तर अर्थाजन करून पतील आर्थिक साथही ती देते हे सर्व करताना तिचं शारिरीक व आत्मिक दोन्ही बळ खर्च होत असतं पण ती हसतमुखाने सर्व आघाड्यांवर सतत काम करत असते.स्त्री भावनाप्रधान आहे म्हणुन बाळाला आई मिळते, सासुला चांगली सून मिळते पतीला चांगली सहचारिणी मिळते . समाजाच समृध्द रूप जगासमोर येत ती प्रत्येकच्या भावना जपण्याचा प्रयत्न करते वादविवाद,भांडण टाळण्याचा प्रयत्न करत असते तिच्या मनाचा समतोल चांगला साधला तर जिजाऊसारखी आदर्श माता जगासमोर येते तिच्या मनस्वीपणाचा अतिरेक झाला तर कैकेयीसारखी माता पहायला मिळते. क्षणात हसणारी, क्षणात रडणारी, थोड्या दु:खाने हळवी होणारी, कणखरपणे एखादा निर्णय घेणारी, अशी विविध रूप स्त्रीत दडलेली असतत. जगात सर्व काही माणूस मिळवू शकतो पण जन्मघेण्यसाथी एका स्त्रीची कुसच लागतेह्म्हणुनच स्त्रीला प्रथम वंदन करतात "मातृदेवोभव" स्त्री खरच एक अनाकलनीय व्यक्तीमत्व आहे

नादब्रह्म

सप्त स्वर संगीताचे
भाव उकलती मनाचे
किमया या सात स्वरांची
निर्मिती होई नव रसांची

होता स्वरांचा झंकार
होई नादब्रह्म साकार
संगीताचे साकारणे
हे तो ईश्वराचे देणे

ब्लॉगचे हस्तांतरण

सप्रेम नमस्कार,

माझ्या आईच्या कवितांचा हा ब्लॉग दि. १९ मार्च २००७ मी रोजी सुरू केला. आईच्या कविता लोकांपर्यंत पोहोचाव्यात हा त्यामागील हेतू होता. आपल्यासारख्या रसिक वाचकांनी अधुन मधुन प्रतिक्रिया व्यक्त करून तो सफलही केला त्याबद्दल मनःपूर्वक धन्यवाद. मध्यंतरी आईची प्रोफाईल तयार केली व तिने स्वत: या ब्लॉगमध्ये दोन कविताही लिहिल्यात. आता आई भारतात व मी भारताबाहेर असल्यामुळे, तिच्या कविता तिने प्रकाशित करणं जास्त सोयीस्कर आहे. आज या ब्लॉगची सूत्रे आईच्या हातात देताना मला अत्यंत आनंद होतोय. आईच्या कविता आता तिच्याच हस्ते प्रकाशित होतील याचा आनंद शब्दातीत आहे. तुम्हा सर्वांच्या साक्षीनं आईला मी अनेक शुभेच्छांसह हा ब्लॉग हस्तांतरित करीत आहे. या ब्लॉगवर असंच प्रेम करीत रहाल असा मला विश्वास आहे.
धन्यवाद.

-प्रशांत उदय मनोहर

चार ओळी

मुक्त मी स्वच्छंद मी
बेभान मी स्वप्नील मी
या अशा उन्मुक्ततेला
उत्स्फूर्त तुझी साथ ही


फुले पारिजात पानोपानी
शुभ्र सडा पडे अंगणी
जणू स्वागता उषेच्या
अंथरला शुभ्र गालिचा


पहाट गुलाबी थंडीची
वाट धुक्यात हरवली
होता भानूचा उदय
मिळे सृष्टीलाच ऊब


मळभ येतसे अंबरी
आकाश डहुळे अंतरी
वीज कडकडाट करी
पडती पावसाच्या सरी

अर्चना

गजानना श्री गजवदना
नित करते मी तव अर्चना

सर्वांगी चर्चिला शेंदूर
माथी वाहियले दूर्वांकुर
जोडूनिया उभय कर
वंदन तुजला करीते मी

तुज आवडती शमी मंदार
जास्वंदीचे पुष्प मनोहर
लाडू मोदक आणिक खीर
नैवेद्य तूज दाविते मी

करी प्रार्थना तव चरणी
राही मन तव नामस्मरणी
प्रेमभावे अंतःकरणी
तव पदी लीन होते मी

होवो मज तव दर्शन
आतुरले हे माझे मन
गळून पडो माझे मीपण
हीच आस मनी धरिते मी

मन आनंदाने नाचे

लाभे सान्निध्य निसर्गाचे
मन आनंदाने नाचे

वाट डोंगर दर्‍यांची
सर येई पावसाची
धुके पसरले दाट
दिसेनाशी झाली वाट
रम्य या निसर्गात मन आनंदाने नाचे

पाणी ठेविले धरणी बंधनी
तरी वाहे ते खळाळूनी
चिंब भिजती ग सारे
होती बेभान पाण्याने
विसरून बंधन वयाचे मन आनंदाने नाचे

क्षण लाभे आनंदाचा
पावसात भिजण्याचा
उमलती फुले विविधरंगी
सृष्टी हरित होई अंगी
पाहूनी ईश्वरी चमत्कार मन आनंदाने नाचे


-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

स्पर्श

स्पर्श सांगतो जीवाला
अर्थ खर्‍या भावनेचा
स्पर्शातून आईच्या
झरे झरा वात्सल्याचा

स्पर्श गुरू-आशिषाचा
देई आधार मनाला
स्पर्श घडवी दर्शन
अंतर्भावांचे मनाला

स्पर्श मूक सुहृदांचा
शांतवितसे मनाला
जे न सांगू शके वाणी
स्पर्श सांगे ते तत्क्षणी



-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

प्रभात

झुंजुमुंजु झाल्या दिशा झाली पहाट पहाट
पक्षी करिती किलबिलाट धुक्यात हरवली वाट
त्या धूसर वाटेवरुनी चालत जाता दूरवर
दिसला चक्षुंना अपूर्व निसर्गाचा चमत्कार

वाट होती वळणांची डोंगरावर जाणारी
त्या पहाटवेळेला होती शांत सृष्टी सारी
जाता डोंगरमध्यावर दृष्य देखिले विलोभनीय
प्राचीला डोंगराआडून होत होता सूर्योदय

दूरवरी देवळात होत होता घंटानाद
पक्षी आनंदाने करिती मधुर नाद
होता हवेमध्ये तेव्हा सुखद गारवा खरा
शुद्ध वातावरणाचा आनंद मिळे न्यारा



-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

किमया श्रावणाची

आला श्रावण श्रावण महिना पाचवा वर्षाचा
महिना व्रतवैकल्याचा, उत्साहाचा अन् सणांचा

येती पावसाच्या सरी तृप्त होई मन धरित्री
पालवते सृष्टी सारी फुले अंगोपांगी खरी

खेळ ऊनपावसाचा महिना हर्ष उल्हासाचा
बहर येई फळाफुला सख्या झुलती ग झुला

धनु इंद्राचे आकाशी पखरण सप्तरंगाची
हिरवाईचा शेला अंगी पृथ्वी आनंदे पांघरी

श्रावणाच्या महिन्यात पृथ्वी तेजाने झळाळी
जणु गर्भिणीचे तेज चढे तिच्या अंगावरी


-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

आशेचा किरण

काळोखालाही असते प्रकाशाची झालर
नको मना निराश होऊ, आशेची कास धर

संध्याछायेचा खेळ नित्य चाले जीवनात
तरीही रोज होते प्रसन्न प्रभात

रात्रीच्या अंधारात सुख शांत झोपते
दुःख असता मात्र झोप चाळवते

रविकिरणांच्या चाहुलीने सकाळ तेजाळते
सर्व प्राणीमात्रांना ती कामाला लावते

दुःखमय जीवनी आशेचा एक किरण
उजळून टाकतो मनाचा कण अन् कण


-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

मानवी जीवन आणि गणित

"ए आई, लवकर इकडे ये. हे गणित मला समजावून सांग ना." छोटी मीनु मला म्हणाली आणि माझं मन विचार करू लागलं -प्रत्यक्ष आपल्या जीवनाशी गणिताचं किती दृढ नातं असतं! पुस्तकी गणित प्रयत्नांनी सुटू शकतं. पण त्या परमात्म्याने मानवाचं गणिताशी जन्मत: जे नातं दृढ केलं असतं ते मरणानेच सुटतं. जीवन-मरणाच्या चक्राप्रमाणे गणिताचं हे चक्र अव्याहत चालू असतं. एक ते शून्य आकडे भौतिक गणितं सोडवतात. मानवी जीवनाचा पाठपुरावाही हे अंकच करीत असतात.
ब्रह्म एक असतं. त्याला आपण ईशतत्व किंवा गणेशतत्व म्हणतो. त्यापासून प्रकृती व पुरुष या दोन रूपांची निर्मिती होते. या दोहोंच्या एकरूपतेतून जीवाची निर्मिती होते. त्यात ईशतत्वाचा अंश असतो, म्हणजेच जीव आणि शिव एकरूपतेने वास करतात. या जीवाच्या अवस्था तीन - उत्पत्ती, स्थिती व लय. त्यांच्या अधिष्ठात्री दैवतं तीन - ब्रह्मा, विष्णु व महेश. या जीवनाचे पुरुषार्थ चार - धर्म, अर्थ, काम व मोक्ष; व त्यांचे सार सांगणारे वेदही चार. पृथ्वी, आप, तेज, वायु व आकाश या पाच तत्वांपासून या जीवाची निर्मिती झालेली असते. त्यावर काम, क्रोध, लोभ, मोह, मद व मत्सर या सहा विकारांचा पगडा असतो. हे मोक्षमार्गाच्या आड येत असल्यामुळे यांनाच षड्'रिपु' म्हणतात. मानवाचे शारीरिक आरोग्य सात चक्रांच्या समतोलाने समृद्ध होते - १. मूलाधारचक्र, २. स्वाधिष्ठानचक्र, ३. मणिपुरचक्र, ४. अनाहतचक्र, ५. विशुद्धचक्र, ६. आज्ञाचक्र ७. सहस्राधारचक्र. मानवाच्या ज्ञानतत्वांशी आठ या अकड्याचा संबध आहे. शब्द, स्पर्श, रस, रूप, गंध आणि मन, बुद्धी व अहंकार यांच्या सहाय्यानेच मानवाला सभोवतालची जाणीव होते. हा मानवी देह नऊ द्वारांनी युक्त आहे. दोन कान, दोन डोळे, दोन नाकपुड्या, एक मुख, ही चेहर्‍यावरील सात द्वारे व दोन निकासाची द्वारे. इतकी द्वारे या देहात असूनही प्राण या देहात राहतो ही ईश्वराची किमया. जीवनाच्या अंती मात्र हा प्राण देह सोडतो व शून्यात विलीन होतो, ज्याला कुणी पाहू शकत नाही, जाणू शकत नाही. पुन्हा पंचमहाभूतांच्या सान्निध्यातून हा प्राण नवा देह धारण करतो व जीवनाचे हे 'अंकगणित' अव्याहत चालू राहते.
मला अशी माझ्याच विचारात गुंग झालेली पाहून मीनू म्हणाली, "अग आई, तुझं लक्ष्य कुठे आहे? गणित शिकवतेस ना?" मी भानावर आले; व तिला पुस्तकी गणितं सोडवण्यात मदत केली.

-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

माय मराठी

अमृतमय भाषेतूनी या परमेशा स्तवती
धन्य धन्य ही माय मराठी थोर तिची कीर्ती

ज्ञानेश्वरीतुन गीतार्थ गूढ ज्ञानेश्वर वदती
मायबोलीतुन निरुपण करुनी सकलां उद्धरती

तुकयाने ती लिहिली गाथा विठ्ठलचरणी ठेउनि माथा
नामयाच्या अभंगातून भाषा रसाळ ही झाली

या भाषेचे रूप आगळे शब्दांचे भावार्थ निराळे
काव्यरूप हे हिला लाभता मने झंकारती



-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

सागर - सरिता

तू अथांग सागर मी खळाळती सरिता
नित प्रवाहित होते तुझ्या मीलनाकरिता

तू सदैव घनगंभीर मी प्रवाहित नीर
तुझ्या भेटीसाठी मी झाले अधीर

तुझ्या मीलनाचा मार्ग असे अडथळ्यांचा
दर्‍या-डोंगरांचा अन् आडवळणांचा

ओलांडूनी सर्व संकट मी धावते रात्रंदिस
तू दिसता समोरी धन्य वाटे रे मनांस

चाले सतत सोहळा आपुल्या मीलनाचा
एकच मम मनी ध्यास तुला भेटण्याचा


-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

सौंदर्य

उगवता सूर्य, कोवळं ऊन
प्राचीचे रंग उधळले सुंदर

पाण्यातील तरंग, कारंजाचे तुषार
झुळझुळ झरा वाहतो सुंदर

बाळाचे हसणे, कळी उमलणे
नवी पालवी दिसते सुंदर

घंटेचा नाद, सनईचे सूर
गाण्याची तान गुणगुणली सुंदर

चमचमत्या चांदण्या, चंद्राची शीतलता
पहाट वारा वाहे सुंदर


-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

सख्या रवीच्या

प्रातःकाली रविकर येई धरुनी उषेचा हात
उषा लाजली त्या स्पर्शाने हसे हळूच गालात
पक्षी गाती मधुर स्वरांनी रम्य पहाट गीत
लाल केशरी सहस्र किरणे नक्षी काढिती गगनात

झुळझुळ वाहे शीतल वारा होई पुलकित धरती
हळुहळु दिन हा पुढे सरकतो प्रकाश पसरे आसमंती
रवि तेजाने तळपू लागे सोडी हात उषेचा
अशा प्रखर तेजाला लाभे संग माध्यान्हीचा

तेजस्वी सूर्याची किरणे होता थोडी शांत
दिन ढळला आणि म्हणाला झाली आता सांज
संध्या येई स्वागता रविच्या माध्यान्ह सोडे हात
एकच रविकर प्रिय होई तिघींना काय ईश्वरी मात


-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

वळीव

आला वळीव वळीव, पडती पर्जन्याच्या धारा
वाहे खट्याळ समीर नभ वाजवी नगारा

वर्षाव अमृताचा मेघ करी धरणीवरी
भिजुनिया चिंब त्यात अवनी तृप्त होई खरी

दरवळे मृद्गंध चौफेर आसमंती अनिवार
जणु सुगंधाची कुपी विधाता उधळी सभोवार

या पहिल्या पावसाची ओढ सर्वांना अंतरी
होता आगमन त्याचे मन आनंदे झंकारी


-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

कवन

जीवनाचे तरु | लोटले संसारी|
जावे पैलतीरी| ध्येय एक ||१||

या भवसागरी| षडरिपूंचे डोह|
गटांगळे जीव| त्यांत नित्य ||२||

चिंतेची वादळे| येती प्रवासात|
भरकटे जीव| वादळांत ||३||

मायेचा भोवरा| मोहवी मनांस|
घालितसे पाश| जीवां नित्य ||४||

सुखदुःखरूपी| हा भवसागर|
तरण्यास जपा| रामनाम ||५||

कवनाची स्फूर्ती| दिली रामराये|
मी तर जुळारी| जीव एक ||६||

-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

कृष्णलीला

रुमझुम वाजती वाळे बालमुकुंदाचे
नंद यशोदा करिती कौतुक कृष्णकन्हैयाचे

पुत्र आठवा देवकीचा हा वाढे नंदाघरी
कंसासि होई श्रुत वार्ता - असे जीवित त्याचा अरी!

पुतनेसी त्या कंस पाठवी हरण्या हरीचे प्राण
शेषुनी पान्हा पुतनेचा हरी हरण करी तिचा प्राण

गोप-गोपिकांसवे खेळतो कान्हा मथुरेत
त्यांच्या संगे गुरे राखण्या जाई वनी आनंदात

गोपाळांचा जमवुनि मेळा करी गोरस चोरी
रानी वनी हिंडता वाजवी गोड स्वरे बासरी

अशा अनंत लीला केल्या बालपणी कृष्णाने
श्रवण करिता प्रसन्न होई मन अती आनंदाने

-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

श्रीरामाचा विजय

ऐकताचि वार्ता प्रभुविजयाची
सिद्ध स्वागतासी अयोध्यानिवासी होती

करूनी सडासंमार्जन रंगावली रेखिती
गुढ्या तोरणांनी नगरी श्रुंगारिती

होता प्रभु आगमन वाजे सनई मंजुळ
पुष्पांचा वर्षाव प्रभुंवर करीती

आला आला रामराया लक्ष्मण सीतेसह
भक्तिभावे जन दृष्ट त्यांची काढिती

-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

ऋतुचक्र

आला वसंत ऋतु आला
पानझडीचा काळ संपला
फुटे पालवी नव वृक्षावर
येई मोहोर आम्रतरूवर

ग्रीष्माची लागता चाहुल
तप्त होतसे सकल धरातल
ऋतु हा आम्रफलांचा
अन् शीतल पेयांचा

वर्षाऋतुच्या आगमनाने
सृष्टी मोहरे आनंदाने
पर्जन्याने येई गारवा
ऋतु हा सणांचा अन् उत्साहाचा

शरदऋतु हा मुख्य सणांचा
दसरा, कोजागिरी, दिवाळीचा
शरदाचे चांदणे शीतल
करी भाव मनांतिल तरल

आली हेमंताची स्वारी
देई थंडीची ललकारी
येता थंडीची लाट
धुके पसरे ग दाट

करी आगमन शिशिर
वाहे जोराने समीर
ऋतु हा पानझाडीचा
ऋतुचक्रातील ऋतु शेवटचा

-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

तृप्त जाहली वसुंधरा

ग्रीष्माच्या रणरणीत उन्हाने
तप्त जाहली वसुंधरा
अंगावरती ऊष्णतेने
पडल्या असंख्य चिरा

आभाळाचे मन द्रवले
पाहुन वसुंधरेला
अंबरी हे मेघ दाटले
समीर ललकारीत आला

सोसाट्याचा सुटला वारा
झरती पर्जन्याच्या धारा
प्राशन करुनी अमृतधारा
तृप्त जाहली वसुंधरा

-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

कोपरा

कोपरा मी मनाचा
असे भुकेला प्रेमाचा
मी साठवितो आठवणी
जीवनाच्या अगणित मनी

मी जोडी चार भिंतींना
चार ठिकाणी काटकोनात
देतसे आकृतीबंध तयांना
खोलीच्या बांधकामात

दिवाणखान्याचे आम्ही चार कोपरे
असतात आमचे विविध चेहरे
प्रत्येकाचे सजणे निराळे
प्रत्येकाच्या नशिबी काय? न कळे

कोपरा मी सरकारी इमारतीच्या जिन्याचा
करिती वापर माणसे विचित्रची माझा
कुणी टाकिती पानाची पिचकारी मम अंगावर
कुणी केरकचरा टाकिती वरचे वर

कोपरा मी रस्त्यावरील वळणाचा
असे थांबा मी रिक्षा थांबण्याचा
साक्षी मी रस्त्यावरील रहदारीचा
मित्र असे मी कॉलेज कुमारांचा

-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

मानसपूजा

करिते मी मानसपूजा
विघ्नहर्त्या मोरयाची.
यावे यावे गजानना
आज माझ्या सदनासी.

जरा थांब तू दारात
पद तव प्रक्षाळिते.
पुसुनिया तयांवरी
कुंकुम स्वस्तिक रेखिते.

लावुनिया निरांजन
औक्षण तुझे करिते
हाती साखर देऊनी
तुझे स्वागत करिते.

बसावे चौरंगावरी
पाद्यपूजा मी करीते.
केशर तिलक भाळी लावुनी
गळा पुष्पहार घालते.

अंगावरी अलंकार
माथा मुकुट शोभतो.
पितांबर नेसवूनी
यज्ञोपवीत मी अर्पिते.

आरती तुझी करोनी
मंत्रपुष्प मी वाहते.
शमी दूर्वा मांदार अन्
जास्वंद पदी वाहते.

नैवेद्य हा मोदकांचा
तसाच पेढे-बर्फीचा
अर्पुनिया तुज देवा
प्रर्थना तुझी करिते.

देवा राहो तुझे नाम
मुखी माझ्या अखंडित.
सेवा करण्याची बुद्धी
ठेवी जागृत निरंतर.

ही माझी मानसपूजा
स्वीकारावी हे गणेशा.
कृपाकर शिरी असावा
हेचि मागणे परमेशा.

-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

सागरांस

सागरा, तुझी निळाई मोहवी मनाला
तुझी अथांग व्याप्ती न कळे कधी मनाला

दडवले तुझिया पोटी अनमोल रत्नभंडार
शंख शिंपले मोती अन् विविध जलचर

तुझे रौद्र रूप भिवविते मनाला
गहिरे तुझे पाणी ओढ लावी जीवाला

वाटे व्हावे स्वार तुझिया लाटांवरी
तुझे अनुपम सौंदर्य अनुभवावे एकदा तरी

-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर

बाळ जातो दूर देशा

बाळ जातो दूर देशा, मनी वाटे हुरहुर
मन मायेचे हे वेडे, येती असंख्य विचार

नवा देश नवी भाषा, तेथे सारेच नवे रे
बाळा खंबीर मनाने, सूर तुझे जमवुनि घे रे

करी ज्ञान संपादन, लक्ष ठेवी ध्येयावरी
करी अभ्यास तू खूप, मिळवी यश तू अमाप

आशिर्वाद मातपित्यांचे बंधूचे, आहेत सदैव तुझे शिरी
शुभचिंतन करिती सारी, सान थोर सगी सोयरी

ध्येयपूर्ती झाल्यावरी आहे एकचि सांगणं
येई परतुनी घरी, फेडी मातृभूमीचे ऋण

-सौ. प्रतिमा उदय मनोहर